Οι δυσκολίες και οι προοπτικές επαναφοράς της φαρμακευτικής αγοράς σε ισορροπία, μέσω της αποτελεσματικής αντιμετώπισης των υφιστάμενων προβλημάτων, αποτέλεσαν το θέμα μίας εξαιρετικά εποικοδομητικής συζήτησης, όπου παρατέθηκαν οι απόψεις όλων των εμπλεκόμενων, στο στρογγυλό τραπέζι «Η Φαρμακευτική Πολιτική: εμπόδια και υπερβάσεις», που έλαβε χώρα το πρωί της δεύτερης ημέρας του Συνεδρίου, υπό το συντονισμό του κ. Κώστα Αθανασάκη, και του κ. Γιάννη Κυριόπουλου.
Βασικοί στόχοι μιας φαρμακευτικής πολιτικής είναι η διασφάλιση διαθεσιμότητας των θεραπειών και προσβασιμότητας των ασθενών σε αυτές, η αποδοτικότητα φυσικά των φαρμακευτικών θεραπειών, καθώς και η δημιουργία των προϋποθέσεων για να είναι η αγορά βιώσιμη, ξεκίνησε την τοποθέτησή του ο κ. Σωτήρης Βανδώρος, Associate Professor (Reader) in Health Economics και Associate Dean for Doctoral Studies στο King’s College London, Adjunct Associate Professor στο Harvard University.
Την κατακόρυφη αύξηση της φαρμακευτικής δαπάνης που σημειώθηκε στη χώρα μας κατά τα προηγούμενα χρόνια -η οποία δεν μπόρεσε να συγκρατηθεί λόγω της απουσίας μηχανισμών για τη ρύθμιση της σωστής χρήσης- ακολούθησε στη συνέχεια μία κατακόρυφη πτώση, λόγω της εφαρμογής μέτρων όπως οι οριζόντιες περικοπές, τα οποία ωστόσο έθεσαν υπό αμφισβήτηση τη βιωσιμότητα του συστήματος. Τα μέτρα αυτά προφανώς δεν αποτελούν σωστό τρόπο ρύθμισης της αγοράς, υπογράμμισε ο κ. Βανδώρος, καθώς για να είναι αποτελεσματικός ο εξορθολογισμός της φαρμακευτικής αγοράς θα πρέπει να βασίζεται στις ανάγκες των ασθενών και στη σωστή κατανομή των πόρων.
Για να εφαρμοσθεί η ηλεκτρονική συνταγογράφηση και να γίνουν τα πρώτα βήματα στη χρήση των θεραπευτικών πρωτοκόλλων, χρειάσθηκε να βρεθούμε σε ένα ακραίο σημείο, πρόσθεσε. Δεν χρειάζεται ωστόσο να φτάνουμε κάθε φορά στο χείλος του γκρεμού για να προσπαθήσουμε να ανατρέψουμε την τη δεινή μας θέση· καλό θα ήταν να προβλέπουμε και να προσπαθούμε να αντιμετωπίζουμε τα προβλήματα εκ των προτέρων.
Αναφερόμενος στο θέμα του clawback, ο εισηγητής τόνισε πως αποτελεί ένα αυθαίρετο μέτρο, μια ανορθόδοξη λύση, που δεν αντικατοπτρίζει σε καμία περίπτωση την αξία για τους ασθενείς. Ο εξορθολογισμός της φαρμακευτικής αγοράς απαιτεί σταθερότητα, προσέλκυση επενδύσεων, ενίσχυση της καινοτομίας, καθώς και προσέλκυση επιστημονικού δυναμικού. Οι επενδύσεις στην έρευνα και την τεχνολογία, σημείωσε ο κ. Βανδώρος, μπορούν να προσφέρουν σημαντικά οφέλη στην οικονομία μιας χώρας. Η καινοτομία θα έπρεπε να αποτελεί προτεραιότητα, ωστόσο για να γίνουν επενδύσεις απαιτείται ένα γενικότερα σταθερό ρυθμιστικό πλαίσιο και ασφαλώς σαφήνεια, υπογράμμισε.
Όσον αφορά στα θεραπευτικά πρωτόκολλα, συνέχισε ο ομιλητής, θα πρέπει να επεκταθούν, να γίνουν πιο πλήρη και σαφή και φυσικά να επικαιροποιούνται. Οι κλινικές μελέτες μπορούν να προσφέρουν σημαντικά οφέλη για τους ασθενείς, θα πρέπει όμως να υπάρξει απλοποίηση του ρυθμιστικού πλαισίου.
Απαραίτητη επίσης, επισήμανε ο κ. Βανδώρος, είναι η ορθή ρύθμιση της ζήτησης των φαρμάκων, καθώς η υπερσυνταγογράφηση και η υπερβολική χρήση αντιβιοτικών -τα οποία επιτέλους χορηγούνται μόνο με συνταγή- έχουν αρνητικές συνέπειες όχι μόνο στην οικονομία, αλλά και στην υγεία. Η αντιμετώπιση της πολυφαρμακίας και της αλόγιστης χρήσης φαρμάκων που παρατηρείται στη χώρα μας, συμπλήρωσε, αποτελεί κλειδί για τον εξορθολογισμό της φαρμακευτικής δαπάνης και την αποφυγή σπατάλης πόρων.
Όσον αφορά στις καινοτόμες θεραπείες, ασφαλώς έχουν γίνει κάποια βήματα ώστε να γίνουν προσβάσιμες στους ασθενείς, συνέχισε. Τα βιοομοειδή μπορούν να συμβάλλουν επίσης σε περαιτέρω έλεγχο της δαπάνης, όπως συνέβη και με τα γενόσημα που, παρά το γεγονός ότι χρειάσθηκε να έρθει η οικονομική κρίση για να ξεκινήσει η χρήση τους στη χώρα μας, έχουν οδηγήσει σε σημαντική απελευθέρωση πόρων.
Μία από τις αναπόφευκτες συνέπειες της πανδημίας που θα κληθούμε να αντιμετωπίσουμε τα επόμενα χρόνια, δήλωσε κλείνοντας την εισήγησή του ο κ. Βανδώρος, είναι η σημαντική επιβάρυνση της υγείας του πληθυσμού, όχι μόνο λόγω των μακροπρόθεσμων επιπτώσεων του ιού, αλλά και λόγω της καθυστέρησης στην αντιμετώπιση άλλων νόσων. Η ορθολογική χρήση των πόρων μας θα οδηγήσει σε ένα βιώσιμο σύστημα που θα μας επιτρέψει να μπορέσουμε να αντεπεξέλθουμε στις μελλοντικές προκλήσεις όσο το δυνατόν καλύτερα.
Ένα βασικό μάθημα που μας δίδαξε η πανδημία είναι πως απαιτείται ενίσχυση των συστημάτων υγείας ώστε να είναι σε ετοιμότητα για την αντιμετώπιση παρόμοιων κρίσεων, δήλωσε λαμβάνοντας τον λόγο ο κ. Ζαχαρίας Ραγκούσης, Πρόεδρος και Διευθύνων Σύμβουλος της Pfizer Hellas. Το μάθημα αυτό, που ισχύει για όλα τα συστήματα υγείας παγκοσμίως και όχι μόνο στη χώρα μας, εξήγησε, έδειξε επίσης τη σημασία της πρόληψης, η οποία θεωρείται ότι υπερέχει της θεραπείας.
Οι πυλώνες για την ενίσχυση της βιωσιμότητας του συστήματος είναι κυρίως επτά, συνέχισε ο ομιλητής. Καταρχάς, απαιτείται επαναπροσδιορισμός του φαρμακευτικού προϋπολογισμού, ο οποίος θα πρέπει να βασίζεται στην ανάλυση των αναγκών του πληθυσμού και όχι μόνο στη διαθεσιμότητα των πόρων, όπως συμβαίνει σήμερα. Απαιτείται επίσης αύξηση της αποτελεσματικότητας του συστήματος, με συνεχή συντονισμό και έλεγχο, ανέφερε ο κ. Ραγκούσης, καθώς και επανεξέταση του μηχανισμού επιστροφών και του clawback. Ο τέταρτος πυλώνας είναι η ενίσχυση της πρόσβασης των ασθενών σε καινοτόμες θεραπείες, οι οποίες είναι αναγκαίες για τους ασθενείς καθώς καλύπτουν πραγματικές ανάγκες.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε, υπογράμμισε ο ομιλητής, πως τα νέα προϊόντα δεν προσθέτουν μόνο κόστος στα συστήματα υγείας, προσφέρουν επίσης σημαντική αξία για τους ασθενείς. Πέμπτος πυλώνας είναι η προσέλκυση επενδύσεων, όπου απαιτείται συνεχής προσπάθεια, συνέχισε, ενώ έκτος πολύ σημαντικός πυλώνας είναι η ενίσχυση της εποπτείας του συστήματος και η αξιοποίηση των ψηφιακών δυνατοτήτων. Σε αυτόν τον τομέα έχουν σημειωθεί ασφαλώς σημαντικά βήματα, συμπλήρωσε ο ομιλητής, απαιτείται ωστόσο να συνεχίσουμε την προσπάθεια για ένα πλήρες σύστημα ΗΤΑ και την περαιτέρω βελτιστοποίηση της λειτουργίας του συστήματος. Τέλος, ο υψηλής αξίας έβδομος πυλώνας συνίσταται στην προώθηση της ηθικής και κοινωνικής ευθύνης όλων των εμπλεκομένων, κατέληξε ο κ. Ραγκούσης. Μόνο με τη συμμετοχή και συνεργασία όλων και την εφαρμογή μιας πολιτικής που θα χαρακτηρίζεται από σαφήνεια και διαφάνεια, θα μπορεί ο πολίτης να αισθάνεται ασφάλεια και σιγουριά.
Τη σκυτάλη των ομιλιών έλαβε ο κ. Θεόδωρος Τρύφων, Πρόεδρος της Πανελλήνιας Ένωσης Φαρμακοβιομηχανίας (Π.Ε.Φ.) και Αντιπρόεδρος Δ.Σ. της Elpen, ο οποίος εστίασε στην αναπτυξιακή δυναμική που υπάρχει σήμερα και στις προϋποθέσεις για την ορθή εκμετάλλευσή της.
Η πανδημία άνοιξε έναν κύκλο συζητήσεων στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ξεκίνησε την τοποθέτησή του ο ομιλητής. Τα θέματα των συζητήσεων αυτών αφορούν αφενός την αναγκαιότητα αύξησης της επάρκειας των φαρμάκων και των υπηρεσιών υγείας στους ασθενείς των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και αφετέρου την αναπτυξιακή διάσταση της φαρμακοβιομηχανίας και τις επενδύσεις που είναι απαραίτητο να γίνουν στην προώθηση της καινοτομίας και την ενίσχυση της παραγωγής.
Παράλληλα, συμπλήρωσε ο κ. Τρύφων, θα πρέπει να τονισθεί ότι η πανδημία οδήγησε τις χώρες σε μία κρίση χρέους, για την οποία μάλιστα υπάρχει πρόβλεψη ότι θα οδηγήσει σε νέες περιοριστικές πολιτικές από το 2023.
Καθώς η χώρα μας βγαίνει από μια δεκαετή ύφεση, κατά την οποία σημειώθηκε σημαντική έλλειψη σε επενδύσεις, είναι απαραίτητο να τεθούν οι κατάλληλες προϋποθέσεις για αύξηση των επενδύσεων και να διασφαλισθεί η επάρκεια φαρμάκων και υπηρεσιών και η πρόσβαση των ασθενών σε αυτές, υπογράμμισε ο Πρόεδρος της Π.Ε.Φ., λέγοντας πως είναι πλέον ώρα να περάσουμε από τα λόγια στις πράξεις.
Τα προβλήματα είναι αρκετά, σημείωσε. Σε πολλές κατηγορίες, τα θεραπευτικά πρωτόκολλα δεν τηρούνται, με αποτέλεσμα να αυξάνεται το κόστος, ενώ η πρόσφατη αποκάλυψη ενός μεγάλου κυκλώματος παράνομων συνταγογραφήσεων δείχνει καταφανώς ότι απαιτείται ενδελεχής και συνεχής έλεγχος της ηλεκτρονικής συνταγογράφησης.
Η σταθερότητα της αγοράς προσελκύει επενδύσεις· σε αυτές βρίσκεται το μέλλον για την ανάπτυξη κάθε χώρας, συνέχισε ο εισηγητής. Η χώρα μας έχει τις δυνατότητες για ανάπτυξη, διαθέτει το απαραίτητο υπόβαθρο και επιστημονικό δυναμικό και θα είναι κρίμα να χαθεί η ευκαιρία λόγω έλλειψης σταθερότητας και προβλεψιμότητας της αγοράς.
Αυτό που απαιτείται είναι η θέσπιση διαχρονικών κινήτρων και ο συνδυασμός όλων των συνιστωσών, προκειμένου να επιτευχθεί ένα σταθερό πλαίσιο που θα προσφέρει συνέπεια και ασφάλεια στους επενδυτές.
Οι ευκαιρίες για ανάκαμψη υπάρχουν, ανέφερε ο κ. Τρύφων ολοκληρώνοντας την ομιλία του, τα κεφάλαια υπάρχουν, θα πρέπει επομένως να εστιάσουμε την προσοχή μας στην επίτευξη σταθερότητας και την άμεση εφαρμογή μεταρρυθμίσεων στη ζήτηση.
Το λόγο έλαβε η κ. Agata Jakoncic, Managing Director της MSD Ελλάδος, Κύπρου και Μάλτας, η οποία εστίασε στην ομιλία της στους τρόπους με τους οποίους μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τις δυσκολίες και να υπερσκελίσουμε τα εμπόδια στη φαρμακευτική πολιτική.
Την τελευταία πενταετία, 2017-2021, ανέφερε η ομιλήτρια, η φαρμακευτική δαπάνη παρουσίασε αύξηση κατά 300 εκατ. ευρώ, ενώ κατά την ίδια περίοδο το clawback σημείωσε αύξηση κατά 200 εκατ. ευρώ ετησίως. Παρουσιάζοντας στοιχεία για την κατονομή της φαρμακευτικής δαπάνης, η κ. Jakoncic επισήμανε ότι τα τρέχοντα επίπεδα φαρμακευτικής δαπάνης είναι σαφές ότι θέτουν σε κίνδυνο τη σταθερότητα της φαρμακευτικής περίθαλψης.
Το clawback έχει κάποιες διαστάσεις που προκαλούν ανησυχία, καθώς οδηγεί σε σημαντική αύξηση της φαρμακευτικής δαπάνης. Ο κίνδυνος που δημιουργείται από την κατάσταση αυτή δεν είναι μόνο οικονομικός και επιχειρηματικός, τόνισε η ομιλήτρια, αλλά και ηθικός.
Η συνεργασία όλων των φορέων είναι αναγκαία για τη βιωσιμότητα των συστημάτων υγείας, τα οποία οφείλουν πάντα να θέτουν τον ασθενή στο επίκεντρο, συνέχισε. Στην κατεύθυνση προς την επίτευξη αυτού του στόχου, συμπλήρωσε, αρχικά είναι απαραίτητη η ανάλυση των αναγκών, η λήψη γρήγορων αποφάσεων και η ευελιξία των συστημάτων υγείας, ώστε να ανταποκρίνονται όσο το δυνατόν καλύτερα στις ανάγκες των ασθενών, και στη συνέχεια, απαιτείται ανατροφοδότηση του συστήματος με τα αποτελέσματα των εκάστοτε παρεμβάσεων και μέτρων και χρησιμοποίηση των αποτελεσμάτων αυτών για τη συνεχή βελτίωση των συστημάτων υγείας.
Η καταγραφή και ανάλυση των αναγκών, η σταθερότητα και η προβλεψιμότητα του συστήματος, η διασφάλιση βιώσιμης και αποδοτικής χρηματοδότησης αποτελούν απαραίτητες προϋποθέσεις, σημείωσε η κ. Jakoncic, και επιτρέπουν τη συνεργασία Πολιτείας και Βιομηχανίας σε ένα πλαίσιο εμπιστοσύνης και συνυπευθυνότητας που θα προσφέρει οφέλη και για τις δύο πλευρές.
Όσον αφορά στην καινοτομία, ολοκλήρωσε την τοποθέτησή της η ομιλήτρια, ένα βασικό ζήτημα είναι σε ποιο βαθμό την αντέχουν τα συστήματα υγείας. Στην Ελλάδα, υπογράμμισε, υπάρχει ευκαιρία για επενδύσεις στην έρευνα και την τεχνολογία και η χώρα μπορεί να διαδραματίσει ρόλο στις εξελίξεις σε αυτόν τον τομέα.
Οι τοποθετήσεις των ομιλητών έκλεισαν με τον κ. Δημήτρη Φιλίππου, Επίκουρο Καθηγητή Ανατομίας και Χειρουργικής Ανατομίας στην Ιατρική Σχολή του Ε.Κ.Π.Α. και Πρόεδρο του Εθνικού Οργανισμού Φαρμάκων (ΕΟΦ), ο οποίος αναφέρθηκε αρχικά στην πορεία της οικονομίας και της υγείας από το 2009 και τη διαταραγμένη περίοδο που ακολούθησε την οικονομική κρίση, με κύρια χαρακτηριστικά τη συρρίκνωση της οικονομίας, τη φυγή επιστημονικού δυναμικού και την απουσία επενδύσεων.
Τα πρώτα σημεία ανάκαμψης παρατηρήθηκαν το 2018-2019, συνέχισε ο ομιλητής, η αναπτυξιακή δυναμική της χώρας ωστόσο ανακόπηκε από την πανδημία. Παρά τον αρχικό αιφνιδιασμό ωστόσο, έγιναν κάποιες παρεμβάσεις στον χώρο του φαρμάκου για την αντιμετώπιση των αναγκών που προέκυψαν λόγω της πανδημίας. Πλέον, στη δεύτερη φάση της πανδημίας, δήλωσε ο κ. Φιλίππου, ελπίζουμε για μια περίοδο ομαλότητας, με κύριους στόχους τη βελτίωση της υγείας και της οικονομίας, αλλά και την καταπολέμηση των ανισοτήτων στην πρόσβαση.
Η πανδημία αποτέλεσε ένα παγκόσμιο γεγονός που επηρέασε όλους τους τομείς της ζωής μας, τόνισε ο Καθηγητής, η φαρμακευτική ωστόσο βιομηχανία φάνηκε ότι αντεπεξήλθε αποτελεσματικά. Ένα βασικό δίδαγμα που πήραμε ασφαλώς είναι η επιτακτική ανάγκη που υπάρχει για επαναπροσδιορισμό του συστήματος. Το δεδομένο είναι πως η αύξηση της φαρμακευτικής δαπάνης δεν αποτελεί λύση, αλλά απαιτείται μια μελετημένη και συνδυαστική λύση με καταγραφή των προβλημάτων και των αναγκών και αντιμετώπισή τους με βραχυχρόνιες και μακροχρόνιες παρεμβάσεις, συμπλήρωσε ο ομιλητής. Στην ανάγκη μετασχηματισμού του συστήματος υγείας, απαραίτητες συνιστώσες είναι η ψηφιοποίηση και η διασυνδεσιμότητα, καθώς και η επιτάχυνση της πρόσβασης στις θεραπείες.
Οι δαπάνες υγείας στη βάση του ΑΕΠ είναι υψηλές στην Ελλάδα, αλλά δεδομένου ότι το ΑΕΠ είναι χαμηλό, οι πόροι που δαπανώνται είναι τελικά λίγοι, συνέχισε ο κ. Φιλίππου, επισημαίνοντας πως μία από τις βασικές προκλήσεις που αντιμετωπίζουν τα συστήματα υγείας είναι η ύπαρξη μεταβλητών παραμέτρων, όπως το προσδόκιμο επιβίωσης, το οποίο στην Ελλάδα είναι υψηλό, αυξάνοντας κατά συνέπεια τις δαπάνες υγείας στην πορεία του χρόνου. Εστιάζοντας σε απλές παρεμβάσεις πρόληψης, θα μπορούσαμε ωστόσο να πετύχουμε μείωση του κόστους από τις θεραπείες και κατά συνέπεια της φαρμακευτικής δαπάνης, υπογράμμισε, καθώς η θεραπεία είναι πάντα πιο ακριβή από την πρόληψη.
Είναι αλήθεια πως έγιναν προσπάθειες βελτίωσης με βραχυπρόθεσμες προσαρμογές στη φαρμακευτική πολιτική, πρόσθεσε, θα πρέπει ωστόσο να γίνουν και μακροπρόθεσμες προσαρμογές, όσον αφορά στο σύστημα τιμολόγησης, τα πρωτόκολλα, την αξιοποίηση των Real-World Data και των κλινικών μελετών. Το ιδανικό, πρότεινε ο κ. Φιλίππου, είναι ο συνδυασμός όλων αυτών των συνιστωσών και φυσικά η έμφαση στην πρόληψη.
Κομβικό ρόλο στην όλη προσπάθεια έχει ασφαλώς η συνεργασία όλων των εμπλεκομένων, επιστημονικών φορέων, βιομηχανίας και οργανισμών. Έχουν γίνει ωστόσο σημαντικά βήματα, καθώς το σύστημα τιμολόγησης βοήθησε στην εξομάλυνση, ενώ και το έργο της Επιτροπής Αξιολόγησης και Διαπραγμάτευσης ήταν σημαντικό και έφερε αποτελέσματα.
Όσον αφορά στα νέα φάρμακα, δήλωσε ο ομιλητής, προφανώς έχουν κόστος, έχουν όμως και σημαντική αξία. Απαιτείται επομένως συνεχής και συστηματικός έλεγχος της συνταγογράφησης, με εφαρμογή των θεραπευτικών πρωτοκόλλων. Απαιτούνται επίσης, πρόσθεσε ο Καθηγητής, Μητρώα Ασθενών, που μαζί με την ηλεκτρονική συνταγογράφηση, θα οδηγήσουν σε Real-World Data. Η επεξεργασία των δεδομένων αυτών, και η ανάλυσή τους θα οδηγήσουν σε σωστό προγραμματισμό και χάραξη ορθών στρατηγικών υγείας.
Συμπερασματικά, δήλωσε ο εισηγητής ολοκληρώνοντας την ομιλία του, κομβικό σημείο για τον εξορθολογισμό του συστήματος και τη μείωση της δαπάνης είναι η διασύνδεση και συνεργασία των οργανισμών και η έμφαση στην πρόληψη. Η αύξηση της φαρμακευτικής δαπάνης μπορεί να συζητηθεί μόνο αφού γίνουν οι απαραίτητες μεταρρυθμίσεις και καταγραφούν τα προβλήματα.
Επισημαίνοντας ότι το clawback αποτελεί απειλή για την ισορροπία της φαρμακευτικής αγοράς, ο κ. Κυριόπουλος ολοκλήρωσε τις εργασίες του στρογγυλού τραπεζιού, αναφέροντας ότι δύο ζητήματα που χρήζουν επιτακτικής αντιμετώπισης είναι η διείσδυση των γενοσήμων και η καινοτομία. Είναι ανάγκη να ρυθμιστούν τα θέματα που προκαλούν ανισορροπία, συμπλήρωσε, και να δοθεί έμφαση στην ανάπτυξη, στις κλινικές μελέτες και στην αποδοτική χρήση των πόρων. Κλειδί για την αποτελεσματικότητα αποτελεί η επένδυση στην εκπαίδευση του ανθρώπινου δυναμικού.