Η Πρωτοβουλία «1821-2021» του Ιδρύματος Μποδοσάκη που αφορά στη δημιουργία ενός σχεδίου στρατηγικής δράσης για την αναβάθμιση της δημόσιας υγείας στην Ελλάδα, παρουσιάστηκε στη συνεδρία με τίτλο «Προτεραιότητες για την αναβάθμιση του συστήματος Δημόσιας Υγείας στη μετά κορωνοϊό εποχή». Το σχέδιο που περιλαμβάνει τέσσερις μεγάλους άξονες: Υγεία, Παιδεία, Περιβάλλον και Κοινωνία των πολιτών. Η έρευνα που παρουσιάστηκε στο δεύτερο μέρος της συνεδρίας σχετικά με τη στάση και αντιλήψεις των επαγγελματιών υγείας για το σύστημα Δημόσιας Υγείας στην Ελλάδα αποτελεί ένα από τα πρώτα στάδια υλοποίησης του σχεδίου.
Την πρωτοβουλία παρουσίασε ο κ. Άγις Δ. Τσουρός, Διεθνής Σύμβουλος Πολιτικής, Στρατηγικής και Διπλωματίας της Υγείας, Πρώην Διευθυντής Πολιτικής Υγείας Π.Ο.Υ. Ευρώπης, Επισκέπτης Καθηγητής Imperial College London, ενώ στη συνέχεια παρουσιάστηκε έρευνα για τα «Δεδομένα για τη στάση και αντιλήψεις των επαγγελματιών υγείας για το σύστημα Δημόσιας Υγείας στην Ελλάδα» και ακολούθησε συζήτηση με συντονιστές τον κ. Τσουρό και τον Καθηγητή Γεώργιο Χρούσο, Διευθυντή της Α’ Παιδιατρικής, Κλινικής, Ιατρική Σχολή Ε.Κ.Π.Α.
Ο κ. Τσουρός ξεκίνησε την εισήγησή του λέγοντας ότι η πρωτοβουλία του Ιδρύματος Μποδοσάκη άρχισε πριν από μερικούς μήνες και αφορά στη δημιουργία ενός σχεδίου στρατηγικής δράσης για την αναβάθμιση της δημόσιας υγείας στην Ελλάδα. Τέσσερις μεγάλοι άξονες περιλαμβάνονται σε αυτό το σχέδιο: Υγεία, Παιδεία, Περιβάλλον και Κοινωνία των πολιτών. Λόγω της πανδημίας δίνεται η ευκαιρία αναθεώρησης της Δημόσιας Υγείας, που συνιστά τον 1ο άξονα του σχεδίου· να επανεξεταστεί το σύστημα, οι υπηρεσίες, οι δομές, οι πολιτικές, η έννοια της ετοιμότητας και της ανταποκρισιμότητας του συστήματος για την αντιμετώπιση των απειλών της υγείας.
Σήμερα ο Π.Ο.Υ. και άλλοι διεθνείς οργανισμοί υιοθετούν την «ομπρέλα» των 17 στρατηγικών στόχων της ατζέντας 2030 των Ηνωμένων Εθνών, κάτω από την οποία συγκαταλέγονται όλες οι προτεραιότητες για τον πλανήτη, μεταξύ των οποίων και η υγεία. Οι 17 στρατηγικοί στόχοι αποτελούν όχι μόνο τη βάση των στρατηγικών για τις χώρες μας, αλλά και το αξιακό σύστημα και τις αρχές βάσει των οποίων πρέπει να χτίζουμε τους στόχους αυτούς. Έχουμε αντιληφθεί, πρόσθεσε ο ομιλητής, ότι υγεία μας εξαρτάται κατά ένα μεγάλο ποσοστό (65-70%) από τις συνθήκες διαβίωσης, εργασίας, τις συμπεριφορές μας, το φυσικό, κοινωνικό και οικονομικό περιβάλλον, ενώ ο ρόλος των υπηρεσιών περίθαλψης είναι μικρός, παρά το τι πιστεύουν πολλοί. Η πραγματική επένδυση σήμερα στην υγεία, την ευεξία, την ισότητα εξαρτάται όχι μόνο από το λεγόμενο σύστημα υγείας, αλλά από τις πολιτικές και τις δραστηριότητες όλων, σε εθνικό και τοπικό επίπεδο, στον δημόσιο αλλά και στον ιδιωτικό τομέα. Πρόκειται για “whole government and whole society approach”, δηλαδή αφορά όλους, το σύνολο της κυβέρνησης και το κοινωνικό σύνολο.
Οι τρεις αρχικοί βασικοί στόχοι του εγχειρήματος του Ιδρύματος Μποδοσάκη, ανέφερε ο κ. Τσουρός, περιλαμβάνουν: 1) την ευαισθητοποίηση αυτών που εμπλέκονται άμεσα ή έμμεσα στη Δημόσια Υγεία, 2) την προαγωγή του διαλόγου με τους επαγγελματίες – λειτουργούς της Δημόσιας Υγείας, αλλά και με τον ακαδημαϊκό χώρο πέραν των ιατρικών και νοσηλευτικών σχολών, και 3) τη συναίνεση ανάμεσα στους υπεύθυνους για τη λήψη αποφάσεων και σχεδιασμού του αύριο της Δημόσιας Υγείας της χώρας μας. Η προσπάθεια θα επικεντρωθεί σε τομείς του δημόσιου συστήματος υγείας όπως η πρόληψη, η προστασία και η προαγωγή υγείας, η επιδημιολογική επιτήρηση, η αντιμετώπιση κρίσεων και όχι οι υπηρεσίες περίθαλψης.
Προκειμένου να υλοποιηθεί αυτό το σχέδιο, συνέχισε ο κ. Τσουρός, έχει συσταθεί μία συντονιστική ομάδα με πρόεδρο τον ίδιο, η οποία αποτελείται από τον κ. Κυριόπουλο, τον κ. Χρούσο, την κ. Πάβη, την κ. Νένα, τον κ. Θηραίο, τον κ. Λιονή και τον κ. Σουλιώτη. Η 50μελής επιστημονική επιτροπή του εγχειρήματος με 20 ομάδες εργασίας, έχει ήδη ξεκινήσει έρευνα με ερωτηματολόγιο που απευθύνεται σε λειτουργούς δημόσιας υγείας, αλλά και διαβουλεύσεις με επαγγελματίες δημόσιας υγείας, εκπροσώπους κομμάτων, ΕΝΠΕ, ΚΕΔΕ, και επιστημονικές εταιρίες. [Τα πρώτα αποτελέσματα της έρευνας παρατίθενται παρακάτω].
«Δεν έχουμε μακροσκελείς λίστες με τα επόμενα βήματα, είπε ο ομιλητής, αλλά να ξεπεραστούν οι ‘γόρδιοι δεσμοί’ που υπάρχουν, καθώς στην χώρα μας έχουν γίνει σχέδια για την Δημόσια Υγεία, ακόμη και νόμοι που δεν υλοποιήθηκαν ποτέ στο σύνολό τους, λόγω ελλείψεων, αντιφατικότητας στην εφαρμογή, αλληλοεπικάλυψη, διοικητικά ζητήματα κλπ.».
Από το υφιστάμενο δίπολο, ο κ. Τσουρός εξήγησε πως «πρέπει να δούμε από τη μία μεριά τους βασικούς στρατηγικούς άξονες και από την άλλη να εντοπίσουμε ποιες είναι οι προϋποθέσεις για να υλοποιούνται οι προτάσεις, πως θα ξεπεραστούν τα προβλήματα που εν τέλει κρατούν τη Δημόσια Υγεία στη χώρα μας αρκετά πίσω σε σχέση με άλλες χώρες».
Αναλυτικότερα, έχουν τεθεί οι παρακάτω στόχοι στο πλαίσιο του σχεδίου αναβάθμισης της Δημόσιας Υγείας:
- Η ευαισθητοποίηση σχετικά με το ακαδημαϊκό, διεπιστημονικό-επαγγελματικό, πολιτικό, διακυβερνητικό, στρατηγικό και επιχειρησιακό φάσμα της σύγχρονης δημόσιας υγείας.
- Η κριτική αποτύπωση της κατάστασης της ΔΥ στην Ελλάδα και τις απόψεις των λειτουργών της.
- Η παρουσίαση των βασικών πυλώνων και δομικών στοιχείων ενός σύγχρονου συστήματος Δημόσιας Υγείας και των στρατηγικών προϋποθέσεων υλοποίησής του
- Η περιγραφή ενός ολοκληρωμένου στρατηγικού σχεδίου και των εμπλεκομένων φορέων και επιστημόνων που θα το απαρτίζουν με χρονικό ορίζοντα υλοποίησης το 2030.
Στην υλοποίηση του σχεδίου θα δοθεί έμφαση στις σύγχρονες έννοιες της υγείας, της ευεξίας, και της βιωσιμότητας· στο δικαίωμα στην υγεία (εντοπίζοντας τις ανισότητες στην υγεία)· στους κοινωνικούς, οικονομικούς, περιβαλλοντικούς, πολιτισμικούς, εμπορικούς, πολιτικούς, αστικούς καθοριστές υγείας· στην υγεία σε όλες τις πολιτικές· στις συμπεριφορές υγείας και την εγγραμματοσύνη υγείας· σε πληθυσμιακές προσεγγίσεις.
Η τελική έκθεση του εγχειρήματος, όπως είπε ο κ. Τσουρός, θα περιέχει ένα εννοιολογικό και θεωρητικό πλαίσιο, ανάπτυξη της ιδέας της υγείας ως πολιτική επιλογή και της υγείας για όλους, περιγραφή της οργάνωσης και διακυβέρνησης δημόσιας υγείας σε όλα τα επίπεδα, την επένδυση στην πρόληψη, την προαγωγή και την προστασία της υγείας και άλλα οργανωτικά ζητήματα. Επιπλέον, θα περιλαμβάνει την πρόβλεψη για Σώμα λειτουργών δημόσιας υγείας, την καθιέρωση έκθεσης για την υγεία των Ελλήνων, και τέλος, το στρατηγικό πλαίσιο με τις προτεραιότητες και προϋποθέσεις υλοποίησης του σχεδίου.
Το 10ο Παγκόσμιο Συνέδριο Προαγωγής Υγείας του Π.Ο.Υ. (10th Global Conference on Health Promotion) εγκαινίασε την έννοια «well-being societies». Έννοια που θα ακούμε συχνά στο μέλλον, όπως και αυτή της ενιαίας υγείας, η οποία συνιστά επένδυση στη δημόσια υγεία με μέριμνα για το περιβάλλον, την ανθρώπινη κοινωνία και το ζωικό βασίλειο, όλα σε αλληλεξάρτηση.
Η πιο πρόσφατα αναδειχθείσα έννοια του well-being, περικλείει το πώς δημιουργούμε συνθήκες στην καθημερινότητα, εκεί που ζούμε και εργαζόμαστε, ώστε να μπορούμε τελικά να έχουμε ποιότητα ζωής. Να μπορούμε να αξιοποιούμε το δυναμικό μας για ζωή, να απολαμβάνουμε αυτό που μας προσφέρεται στη γειτονιά μας, στην κοινότητα, στη ζωή που διαμορφώνεται από τις πολιτικές, τις υπηρεσίες, από τις δομές που θα πρέπει να είναι εκεί για μας για να μας εξασφαλίζουν υγεία και ευεξία για όλους, κατέληξε ο κ. Τσουρός.
Δεδομένα για την στάση και τις αντιλήψεις των επαγγελματιών υγείας για το σύστημα Δημόσιας Υγείας στην Ελλάδα
Τα πρώτα ευρήματα της έρευνας για τις στάσεις και τις αντιλήψεις των λειτουργών δημόσιας υγείας για τις υπηρεσίες δημόσιας υγείας στην Ελλάδα, που αποτελεί μέρος της Σχεδίου Δράσης για την Αναβάθμιση της Δημόσιας Υγείας στην Ελλάδα στο πλαίσιο της Πρωτοβουλίας 1821-2021 του Ιδρύματος Μποδοσάκη, παρουσίασαν οι ερευνήτριες κ.κ. Ευαγγελία Νένα, Ελπίδα Πάβη και Μαρία Τσαντίδου.
Σκοπός της έρευνας είναι αποτύπωση των στάσεων, αντιλήψεων και προτάσεων των εργαζομένων στις υπηρεσίες και φορείς δημόσιας υγείας (Δ.Υ.), σε ΜΚΟ και των αυτοαπασχολούμενων, αναφορικά με την οργάνωση και λειτουργία του φορέα τους καθώς και οι προτάσεις τους για την αναδιοργάνωση του συστήματος δημόσιας υγείας. Σε δεύτερο στάδιο, διερευνήθηκαν οι συσχετίσεις με παράγοντες που δυνητικά επηρεάζουν τις απαντήσεις.
Ως εργαλείο της διαδικτυακής έρευνας που διήρκεσε μεταξύ 14/06/2021 έως 01/07/2021, χρησιμοποιήθηκε αυτοσυμπληρούμενο on-line ερωτηματολόγιο, το οποίο απευθυνόταν σε λειτουργούς δημόσιας υγείας του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα και των ΜΚΟ. Ο σύνδεσμος για τη συμπλήρωση διακινήθηκε μέσω υπηρεσιών και επαγγελματικών ενώσεων.
Το ερωτηματολόγιο διερεύνησε συνολικά τα εξής: τον βαθμό υλοποίησης των 10 βασικών λειτουργιών Δ.Υ. του Π.Ο.Υ. (EPHOs), τις κύριες αδυναμίες των υπηρεσιών Δ.Υ., την κατανομή χρόνου εργασίας σε διάφορες αρμοδιότητες, τις προτεινόμενες κύριες προτεραιότητες των υπηρεσιών Δ.Υ., τους προτεινόμενους άξονες αναδιοργάνωσης, την προσβασιμότητα πληθυσμού απομακρυσμένων περιοχών και προτάσεις βελτίωσης, τις απόψεις τους σχετικά με τη δημιουργία σώματος λειτουργών Δ.Υ, και τις δράσεις των ΜΚΟ. Η στατιστική ανάλυση έγινε με το πακέτο IBM SPSS v27, εφαρμόστηκαν περιγραφικές και αναλυτικές στατιστικές μέθοδοι.
Αποτελέσματα
Από τα 774 άτομα που χρησιμοποίησαν τον σύνδεσμο και εισήλθαν στο ερωτηματολόγιο, 531 (68,6%) απάντησαν (έγκυρες απαντήσεις) και αποτελούν το δείγμα της παρούσας έρευνας. Μέση ηλικία του δείγματος ήταν 44,9±9,8 έτη, οι γυναίκες αποτελούσαν 76,4% του δείγματος, οι απόφοιτοι Π.Ε. το 36,4% και οι κάτοχοι μεταπτυχιακού ήταν το 50% του δείγματος. Ως προς την ειδικότητα: οι επισκέπτες υγείας ήταν 34,2% του δείγματος, οι επόπτες Δ.Υ. 31,3%, οι ιατροί Δ.Υ. Ε.Σ.Υ./Π.Ε. το 18%, και οι νοσηλευτές ήταν το 16,5% του δείγματος.
Οι συχνότερα αναφερόμενες αδυναμίες ήταν η υποστελέχωση (83,2%), η υποχρηματοδότηση των υπηρεσιών Δ.Υ. (67,2%) και η απουσία πολιτικών πρόληψης και προαγωγής υγείας (45,5%). Θέματα διατομεακής συνεργασίας και συντονισμού, εθνικής πολιτικής και στοχοθεσίας, διάθεσης επιδημιολογικών δεδομένων και εκθέσεων, αναφέρθηκαν λιγότερο συχνά, αλλά σχετίστηκαν κυρίως με υψηλότερο επίπεδο σπουδών και μεγαλύτερη ηλικία.
Ως προς την κατανομή του χρόνου απασχόλησης στις διάφορες αρμοδιότητες και λειτουργίες της Δ.Υ., η εξυπηρέτηση των πολιτών ήταν η πρώτη σε αναλογία αρμοδιότητα (20% του χρόνου), ιδίως σε όσους απασχολούνται στο Ε.Σ.Υ. Αντιθέτως, η ερευνητική δραστηριότητα ήταν σχεδόν μηδενική, ανεξαρτήτως των χαρακτηριστικών των λειτουργών Δ.Υ. Χαμηλό ήταν και το ποσοστό χρόνου που αφιερώνεται σε επιδημιολογική επιτήρηση (5%). Οι απασχολούμενοι στις υπηρεσίες Δ.Υ. και κυρίως οι επόπτες δημόσιας υγείας, οι μεγαλύτερης ηλικίας και με θέση ευθύνης αφιερώνουν χρόνο σε ελέγχους και διοικητικά καθήκοντα, ενώ οι λειτουργοί Δ.Υ. που απασχολούνται στο Ε.Σ.Υ., κυρίως οι επισκέπτες και οι ιατροί Δ.Υ.–Π.Ε. απασχολούνται κυρίως στην προαγωγή και την προστασία της υγείας, όπως επίσης και οι συμμετέχοντες μικρότερης ηλικίας με μικρότερη προϋπηρεσία και χωρίς θέση ευθύνης.
Ως οι κυριότερες προτεραιότητες τις οποίες θα πρέπει να έχουν οι υπηρεσίες Δ.Υ. της χώρας αναφέρονται η προαγωγή υγείας (67,1%), η πρωτογενής πρόληψη (52,8%) και η προστασία της υγείας (47,8%), κυρίως από τους επισκέπτες υγείας και τους επόπτες Δ.Υ, αντίστοιχα. Ακολουθεί η έγκαιρη απόκριση σε κινδύνους για τη δημόσια υγεία (45,9%), η οποία αναφέρεται κυρίως από τους Επόπτες Δ.Υ. και εργαζόμενους στις Υπηρεσίες Δ.Υ. Η επιδημιολογική επιτήρηση (32,9%) γίνεται αντιληπτή ως προτεραιότητα κυρίως από τους κατόχους μεταπτυχιακού τίτλου σπουδών και τους εργαζόμενους σε υπηρεσίες Δημόσιας Υγείας. Μόνον το 24% θεωρεί ως προτεραιότητα την αντιμετώπιση των κοινωνικών ανισοτήτων υγείας.
Συμπεράσματα
Η έρευνα επιβεβαίωσε πως για την εκπόνηση ενός αποτελεσματικού σχεδίου δράσης είναι πολύτιμη η καταγραφή των απόψεων και των αντιλήψεων των άμεσα εμπλεκόμενων.
Σε ένα σημαντικά αριθμητικό δείγμα λειτουργών Δ.Υ. από όλους τους φορείς, αποτυπώθηκαν οι αδυναμίες, η κατανομή του χρόνου εργασίας και οι προτάσεις για προτεραιοποίηση. Διαπιστώθηκε υποστελέχωση και υποχρηματοδότηση. Μία προσεκτική ματιά και εις βάθος ανάλυση αναδεικνύει σημαντικές άλλες παραμέτρους, όπως την απουσία διατομεακότητας, συνεργασίας και επιστημονικής υποστήριξης και την έλλειψη επιδημιολογικών δεδομένων, εκθέσεων και αναφορών.
Ο χρόνος εργασίας που αφιερώνεται στην πρόληψη των νόσων και προαγωγή της υγείας συσχετίζεται με την εργασία στο Ε.Σ.Υ. ενώ οι υγειονομικοί έλεγχοι και τα διοικητικά καθήκοντα με την εργασία στις υπηρεσίες Δ.Υ.
Έχει ιδιαίτερη σημασία και θα πρέπει να δοθεί προτεραιότητα σε δράσεις όπως προτάθηκαν, όχι μόνο στις δημοφιλείς απαντήσεις (π.χ. προαγωγή υγείας, πρόληψη), αλλά και σε δράσεις που στοχεύουν στις κοινωνικές ανισότητες και σε μια πιο συντονισμένη διαδικασία επιδημιολογικής επιτήρησης. Πρέπει να τονιστεί επίσης, ότι η δευτερογενής πρόληψη- έγκαιρη διάγνωση των νοσημάτων είναι η τελευταία προτεραιότητα και εμφανίζει συσχέτιση με την εργασία στο Ε.Σ.Υ. (νοσηλευτές και τους επισκέπτες υγείας) εύρημα που καταδεικνύει την έλλειψη κουλτούρας εθνικών προγραμμάτων προσυμπτωματικού ελέγχου.