Το επίπεδο των μεταμοσχεύσεων σε μία χώρα δεν αποτελεί μόνο κρίσιμο ζήτημα για τη ζωή πολλών ασθενών, αλλά και δείκτη πολιτισμού της ίδιας της χώρας, επισήμανε εύστοχα ο Καθηγητής Ιωάννης Ν. Μπολέτης, συντονιστής της συνεδρίας «Η πολιτική για τις μεταμοσχεύσεις: προκλήσεις και προοπτικές», προλογίζοντας τους ομιλητές και ευχαριστώντας τους για την πολύτιμη συμβολή τους στη συζήτηση για το καίριας σημασίας αυτό θέμα.
Το χαμηλό επίπεδο μεταμοσχεύσεων σημαίνει απώλεια ζωής για πολλούς ανθρώπους, εξήγησε ο κ. Μπολέτης, καθώς δεν υπάρχει άλλη διαθέσιμη θεραπεία για τα όργανα που έχουν καταστραφεί εκτός από τη μεταμόσχευση ενός υγιούς οργάνου.
Το λόγο έλαβε πρώτος ο Καθηγητής Γεώργιος Παπαθεοδωρίδης, ο οποίος στην εισήγησή του με τίτλο «Η εκτίμηση και οι δράσεις του Εθνικού Οργανισμού Μεταμοσχεύσεων» περιέγραψε την κατάσταση στη χώρα μας όσον αφορά στις μεταμοσχεύσεις, αλλά και τις προγραμματισμένες δράσεις που αποσκοπούν στη βελτίωση της κατάστασης στο άμεσο μέλλον.
Ο αριθμός των δοτών εξαρτάται σε ένα βαθμό, αν και όχι αποκλειστικά, από την ευαισθητοποίηση και τη συμμετοχή των πολιτών, ανέφερε ο Καθηγητής. Ο αριθμός των δοτών σε κάθε χώρα είναι πάντα περιορισμένος σε σχέση με τον αριθμό των δυνητικών ληπτών, με αποτέλεσμα η μεταμόσχευση να συνιστά μια ανταγωνιστική θεραπευτική παρέμβαση.
Το πρόβλημα των μεταμοσχεύσεων συμπαγών οργάνων στη χώρα μας, τόνισε ο ομιλητής, εντοπίζεται στην ανεπάρκεια δοτών, στη μη αξιοποίηση στον μέγιστο βαθμό των υπαρχόντων δοτών, αλλά και στην ανεπάρκεια καλά οργανωμένων μεταμοσχευτικών κέντρων. Στην Ελλάδα, εξήγησε, παρά το γεγονός ότι υπάρχουν αρκετοί πιθανοί δότες, το σύστημα είτε δεν τους ανιχνεύει σωστά είτε τους ανιχνεύει αλλά δεν μπορεί να τους αξιοποιήσει.
Σύμφωνα με μια ισπανική μελέτη, συνέχισε ο κ. Παπαθεοδωρίδης, το 6% των θανάτων στις ΜΕΘ θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν ως δότες, ποσοστό που μπορεί να φαίνεται χαμηλό, αλλά στη χώρα μας θα σήμαινε 14,5 δότες ανά εκατομμύριο πληθυσμού, σε σύγκριση με 4,5 δότες ανά εκατομμύριο πληθυσμού που έχουμε σήμερα, και με λίγη βελτίωση στη διαχείριση θα μπορούσαμε να προσεγγίσουμε άνετα τους 20 δότες ανά εκατομμύριο πληθυσμού, αριθμός που πλησιάζει τον ευρωπαϊκό μέσο όρο.
Η σύγκριση με το επιτυχημένο ισπανικό μοντέλο, που περιλαμβάνει οργάνωση πολλών παραγόντων, παραμέτρων και φορέων, καθιστά εμφανείς τις κυριότερες ελλείψεις και ανεπάρκειες στη χώρα μας, που συνίστανται στον ανύπαρκτο έλεγχο των διαδικασιών δωρεάς, τον περιορισμένο αριθμό εκπαιδευμένων κατάλληλα ιατρών και νοσηλευτών, την ανυπαρξία νοσοκομειακών ομάδων διαχείρισης δοτών και ένα ανεπαρκές δίκτυο συντονισμού. Παρά ωστόσο τις τεράστιες ελλείψεις, η μόνη ενέργεια που έχει προγραμματιστεί και είναι έτοιμη να αρχίσει για τη βελτίωση της κατάστασης στη χώρα μας είναι μία δράση που χρηματοδοτείται από το Ίδρυμα Ωνάση και αφορά στους συντονιστές δοτών οργάνων. Εν τούτοις, παρατήρησε ο Καθηγητής, μέσα από την πανδημία του κορωνοϊού φαίνεται ότι αναδεικνύονται κάποιες ευκαιρίες για την ανάπτυξη των μεταμοσχεύσεων, οι οποίες σχετίζονται με τη βελτίωση της εμπιστοσύνης των Ελλήνων πολιτών στο Εθνικό Σύστημα Υγείας και τους εργαζόμενους σε αυτό.
Οι δότες οργάνων αποτελούν τον θεμέλιο λίθο των μεταμοσχεύσεων, υπογράμμισε, αλλά δεν αρκούν για την αύξηση του αριθμού μεταμοσχεύσεων και την επιτυχημένη τελική έκβαση, καθώς η αύξηση των δοτών είναι πιθανόν να αναδείξει την ανεπάρκεια κάποιων τουλάχιστον μεταμοσχευτικών κέντρων και των νοσοκομείων τους, η οποία προς το παρόν δεν φαίνεται λόγω του χαμηλού αριθμού δοτών και οργάνων.
Ελπίζουμε ωστόσο, σημείωσε ο ομιλητής, ότι μέσα από την υλοποίηση του Ελληνικού Εθνικού Σχεδίου για τις μεταμοσχεύσεις, θα οδηγηθούμε στην ενίσχυση των ελληνικών μεταμοσχευτικών κέντρων και των νοσοκομείων τους και εν τέλει στην αύξηση και βελτιστοποίηση της έκβασης των μεταμοσχεύσεων.
Στη συνέχεια της ομιλίας του, ο κ. Παπαθεοδωρίδης παρουσίασε για πρώτη φορά κάποιους βασικούς άξονες του Επιχειρησιακού Σχεδίου Δράσης του Εθνικού Οργανισμού Μεταμοσχεύσεων 2021-2023, εστιάζοντας ιδιαίτερα στις δράσεις που αφορούν στην αξιοποίηση των εθνικών μοσχευμάτων ιστών και κυττάρων, αλλά και στο πολύ σημαντικό θέμα της πλήρους προσαρμογής του ΕΟΜ στις απαιτήσεις για την προστασία των προσωπικών δεδομένων. Η χώρα μας υστερεί επίσης σημαντικά στην ανάπτυξη ηλεκτρονικών εφαρμογών, παρατήρησε ο ομιλητής, αναφέροντας πως σήμερα υπάρχει μόνο Εθνικό Μητρώο Νεφρού, το οποίο μάλιστα χρειάζεται επικαιροποίηση και βελτιστοποίηση.
Μόνο με οργάνωση και σύμπραξη φορέων θα αναπτυχθούν οι μεταμοσχεύσεις στην Ελλάδα, ολοκλήρωσε την τοποθέτησή του ο κ. Παπαθεοδωρίδης. Η αποτελεσματικότερη ανίχνευση των δυνητικών δοτών και η αξιοποίηση των υπαρχόντων, σε συνδυασμό με την οργάνωση και τη σύμπραξη φορέων, αλλά και την ευαισθητοποίηση και ενημέρωση των πολιτών, μπορούν να δώσουν νέα πνοή στις μεταμοσχεύσεις.
Στη συνέχεια, τον λόγο έλαβε ο κ. Αλέξανδρος Μωρέλλας, Υπεύθυνος Προγραμμάτων Υγείας του Ιδρύματος Ωνάση, ο οποίος στην ομιλία του «Προγραμματισμός και δράσεις του “Ιδρύματος Ωνάση”» παρουσίασε το όραμα και τον στρατηγικό σχεδιασμό, τη δομή λειτουργίας, τους στόχους και τις δράσεις του Ιδρύματος Ωνάση στον τομέα της υγείας και ειδικότερα στο πεδίο της μεταμόσχευσης και δωρεάς οργάνων.
Η ιστορία του Ιδρύματος Ωνάση ξεκίνησε από την επιθυμία και το όραμα του Αριστοτέλη Ωνάση να αλλάξει τα δεδομένα στη ζωή των ασθενών, των οικογενειών τους και στην ιατρική στην Ελλάδα, ανέφερε ο ομιλητής, και το πρώτο βήμα προς την υλοποίηση αυτής της επιθυμίας έγινε με τη δημιουργία του Ωνάσειου Καρδιοχειρουργικού Κέντρου.
Στόχος του Ιδρύματος, συνέχισε ο κ. Μωρέλλας, είναι να συνδράμει το έργο της Πολιτείας, και όχι να το υποκαταστήσει. Το Ίδρυμα έχει ολιστική φιλοσοφία όταν αναλαμβάνει να στηρίξει ένα έργο στον τομέα της υγείας, προσπαθώντας μέσα από συνεργασίες και συνέργειες οι δράσεις του να δημιουργήσουν ένα πολλαπλασιαστικό αποτέλεσμα, ενισχύοντας τις υποδομές, αλλάζοντας το επιστημονικό περιβάλλον, ενισχύοντας την εκπαίδευση και την έρευνα και συμβάλλοντας στην ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των πολιτών.
Στο επίκεντρο της δράσης του Ιδρύματος βρίσκεται πάντα ο άνθρωπος και κύριος στόχος είναι κάθε πολίτης να έχει πρόσβαση σε σύγχρονες και ποιοτικές υπηρεσίες υγείας.
Μοιραζόμαστε τους στόχους, τις ιδέες και την εμπειρία μας, πρόσθεσε ο ομιλητής, με σκοπό να συμπράξουμε και να ενώσουμε τις δυνάμεις μας με επιστημονικούς φορείς στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Το Ίδρυμα Ωνάση δεν είναι επιστημονικός φορέας, δεν μπορεί να παραγάγει επιστημονική γνώση μόνο του, συμπράττει με την επιστημονική κοινότητα για τη δημιουργία προγραμμάτων υγείας με αντίκρισμα στην κοινωνία, υλοποιεί προγράμματα υγείας κυρίως πυροδοτώντας και ανοίγοντας συζητήσεις και στη συνέχεια αξιολογεί πάντα τις δράσεις και τα προγράμματά του.
Το Ίδρυμα Ωνάση αποτελεί ένα πολυσύνθετο ανθρώπινο οικοσύστημα, παρατήρησε, και η επιχειρησιακή του δομή βασίζεται στην εμπιστοσύνη, στη συζήτηση, στην παραγωγή ιδεών και στην υλοποίησή τους σε πράξεις. Παρουσιάζοντας το οικοσύστημα των συνεργατών του Ιδρύματος στην Υγεία, ο κ. Μωρέλλας αναφέρθηκε πρωτίστως στο Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο, στη στενή συνεργασία με τον Εθνικό Οργανισμό Μεταμοσχεύσεων και με τα Νοσοκομεία «Λαϊκό» και «Αττικόν», αλλά και στους διεθνείς φορείς ESOT και DTI Foundation και το LSE.
Τρίπτυχο του Ιδρύματος είναι η εμπιστοσύνη, η επικέντρωση στον ανθρώπινο παράγοντα και οι ισχυροί δεσμοί με τους συνεργάτες μας, υπογράμμισε, και στόχος των δράσεων είναι να έχουν πολλαπλασιαστικό όφελος στην υγεία και την κοινωνία. Η αλλαγή του τοπίου όσον αφορά στις μεταμοσχεύσεις αποτελεί για το Ίδρυμα Ωνάση το πρώτο μεγάλο στοίχημα, ανακοίνωσε ο ομιλητής. Για να δοθεί νέα πνοή στις μεταμοσχεύσεις, απαιτούνται ωστόσο δράσεις ολιστικής παρέμβασης. Έτσι, το 2024 θα είναι έτοιμο και θα παραδοθεί στην Πολιτεία το Ωνάσειο Εθνικό Μεταμοσχευτικό Κέντρο, ενώ παράλληλα σε εξέλιξη είναι και η δημιουργία δύο πλήρως ψηφιακών νοσοκομείων, τα οποία αποτελούν επένδυση στο μέλλον της υγείας. Προτεραιότητα για το Ίδρυμα αποτελεί φυσικά και η ανάπτυξη και εξέλιξη του ιατρονοσηλευτικού προσωπικού και για το σκοπό αυτό έχει ξεκινήσει την υλοποίηση σημαντικών δράσεων κατάρτισης και εκπαίδευσης.
Η πρώτη μεταμόσχευση πνεύμονα που πραγματοποιήθηκε στη χώρα μας το 2020, έπειτα από δέκα χρόνια, χάρη στο πρόγραμμα υποτροφιών του Ιδρύματος Ωνάση, αποτελεί ένα πολύ σημαντικό ορόσημο, επισήμανε ο κ. Μωρέλλας.
Επιπλέον, ανέφερε ο ομιλητής, με οδηγό τη φιλοσοφία ότι η σωστή πληροφορία οδηγεί σε σωστή γνώση, το Ίδρυμα πραγματοποίησε έρευνα για τη χαρτογράφηση των απόψεων των πολιτών και της κοινωνίας σχετικά με τις μεταμοσχεύσεις και στη συνέχεια σχεδίασε την υλοποίηση προγραμμάτων ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης για την εξοικείωση των πολιτών με την ιδέα της δωρεάς οργάνων με την επιστημονική αιγίδα του ΕΟΜ, με στόχο την αύξηση των μεταμοσχεύσεων στη χώρα μας.
Παρά τη ρήση πως κάποια πράγματα είναι ανεκτίμητα, στην πραγματικότητα ωστόσο ακόμη και τα πιο ανεκτίμητα πράγματα έχουν ένα κόστος, ξεκίνησε την ομιλία του με θέμα τις «Οικονομικές διαστάσεις των μεταμοσχεύσεων» ο κ. Πάνος Μινογιάννης, Γενικός Διευθυντής του Ωνάσειου Καρδιοχειρουργικού Κέντρου. Η ανεκτίμητη αξία της δωρεάς οργάνων και των μεταμοσχεύσεων έχει υψηλό κόστος για τα συστήματα υγείας, εξήγησε, η χαμηλή ωστόσο μεταμοσχευτική δραστηριότητα κοστίζει ακόμη παραπάνω.
Η επένδυση σε υποδομές, συντονισμό και ανθρώπινο δυναμικό αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την πλήρη αξιοποίηση και αύξηση της δωρεάς και κατ’ επέκταση της μεταμόσχευσης, συνέχισε ο ομιλητής. Η υποκοστολόγηση ωστόσο της μεταμόσχευσης σε όλα της τα στάδια και ο κατά καιρούς προβληματικός χρονισμός στις αποζημιώσεις των νοσοκομείων, των μεταμοσχευτικών κέντρων και του ΕΟΜ αποτελούν σημαντικό φραγμό στην ομαλή λειτουργία τους, λόγω των αυξημένων οικονομικών επιβαρύνσεων.
Ο υπολογισμός του κόστους των μεταμοσχεύσεων παρουσιάζει σημαντικές προκλήσεις διεθνώς, παρατήρησε ο κ. Μινογιάννης, καθώς υπάρχουν διαφορές στη μεθοδολογία, στον χρόνο και στο περιεχόμενο τιμολόγησης. Επομένως, είναι αναγκαία η δυναμική τιμολόγηση των μεταμοσχεύσεων (αναπροσαρμογή υπαρχόντων & δημιουργία νέων ΚΕΝ), καθώς το κόστος των μεταμοσχεύσεων εξαρτάται από μια σειρά παραμέτρων, κλινικών, οργανωτικών, διοικητικών και τεχνολογικών. Απαραίτητη είναι επίσης και η δέσμευση επένδυσης σε ανθρώπινο δυναμικό, έρευνα και καινοτομία, καθώς η ενίσχυση της εξειδίκευσης και η αξιοποίηση της ψηφιακής πληροφορίας σε επίπεδο οργάνωσης, έρευνας & καινοτομίας κατευθύνει και ενισχύει την κλινική αριστεία.
Ο υπολογισμός του κόστους, εξήγησε ο κ. Μινογιάννης, περιλαμβάνει το άμεσο κόστος παροχής υπηρεσιών -πριν, κατά τη διάρκεια, αλλά και μετά τη μεταμόσχευση- αλλά και το έμμεσο κόστος από την αλλαγή στον τρόπο ζωής, την απώλεια εισοδήματος και τις νέες ανάγκες που δημιουργούνται. Το κόστος μεταμόσχευσης παρουσιάζει διακυμάνσεις ακόμη και ανά ασθενή, αλλά και σε συνάρτηση με την επιτυχία της μεταμόσχευσης και τη διάρκεια ζωής του μοσχεύματος, και αλλάζει με τον χρόνο εμφανίζοντας αυξητική τάση, επομένως είναι αναγκαία η συνεκτίμηση πολλών προσδιοριστών του κόστους και η χρήση κοινών προσδιοριστών κόστους, συνέχισε. Περιγράφοντας συνοπτικά τους κύριους προσδιοριστές του κόστους στο ΩΚΚ κατά την προμεταμοσχευτική περίοδο, τη μεταμοσχευτική διαδικασία και την άμεση μεταμοσχευτική περίοδο, καθώς και κατά την περίοδο μεταμοσχευτικής παρακολούθησης, ο ομιλητής επισήμανε πως η επαρκής χρηματοδότηση είναι προϋπόθεση επιτυχούς λειτουργίας και ανάπτυξης των μεταμοσχεύσεων.
Συνοψίζοντας, ο κ. Μονογιάννης υπογράμμισε πως ο υπολογισμός του πραγματικού κόστους των μεταμοσχεύσεων απαιτεί ενιαία μεθοδολογική προσέγγιση και διάκριση των διαφορετικών σταδίων πριν, κατά τη διάρκεια και μετά τη ΜΤΧ, ενώ κατά τον υπολογισμό των δαπανών θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη όλα τα στάδια της διαδικασίας, από τον εντοπισμό των δυνητικών δοτών ως τη μακροχρόνια μεταμοσχευτική παρακολούθηση. Ο συνδυασμός της κλινικής, ερευνητικής και οικονομικής πληροφορίας οδηγεί σε αποδοτικότερη χρήση των όποιων διαθέσιμων οικονομικών πόρων, ενώ η διακύμανση του κόστους εξαρτάται από διάφορους παράγοντες που εξαρτώνται από τη δωρεά οργάνων, τα χαρακτηριστικά του δότη, το κέντρο ΜΤΧ και την εμπειρία της μεταμοσχευτικής ομάδας. Η αγορά των αναλώσιμων υλικών είναι δυναμική και θα πρέπει να πραγματοποιείται κεντρικά, συμπλήρωσε, επισημαίνοντας ότι το κόστος των μεταμοσχεύσεων είναι υψηλό αλλά δυνητικά διαχειρίσιμο. Η προσφορά των μεταμοσχεύσεων δεν θα πρέπει σε καμία περίπτωση, τόνισε, να περιοριστεί από το κόστος. Η αύξηση της δωρεάς οργάνων θα μπορούσε δυνητικά να περιορίσει το κόστος και να προσφέρει ζωή σε πολλούς περισσότερους συνανθρώπους μας.
Ολοκληρώνοντας την τοποθέτησή του, ο κ. Μινογιάννης παρέθεσε μία σειρά προτάσεων που θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τα υπάρχοντα προβλήματα, όπως ανακοστολόγηση των ΚΕΝ και δημιουργία νέων (ΚΕΝ δωρεάς, ανεξάρτητα της λήψης μοσχεύματος, ΚΕΝ λήψης, ανεξάρτητα της πραγματοποίησης μεταμόσχευσης και ΚΕΝ μεταμόσχευσης), ορισμό κοινών οικονομικών προσδιοριστών και ενιαία εφαρμογή ίδιων κοστολογικών παραμέτρων, θεσμοθέτηση ποσοστιαίας αποζημίωσης ανά ΚΕΝ υπέρ του Εθνικού Οργανισμού Μεταμοσχεύσεων, δημιουργία μιας εθνικής βάσης δεδομένων, και τέλος ψηφιοποίηση των υπηρεσιών και υιοθέτηση ψηφιακών τεχνολογιών, οι οποίες μπορούν να μειώσουν το κόστος της μεταμόσχευσης.
Η δίκαιη και επαρκής χρηματοδότηση βάσει των οικονομικών προσδιοριστών αποτελεί ασφαλώς απαραίτητη προϋπόθεση για τη βελτίωση των μεταμοσχεύσεων, παρατήρησε ο συντονιστής της συζήτησης κ. Μπολέτης, καλώντας τον Πρόεδρο της Οργανωτικής Επιτροπής του Συνεδρίου κ. Κυριόπουλο να κλείσει τη συζήτηση για τις μεταμοσχεύσεις με ένα δικό του σχόλιο.
Όλοι οι φορείς συμφωνούν πως για να υπάρξει ουσιαστική βελτίωση θα πρέπει να λυθεί το χρηματοδοτικό πρόβλημα, συμφώνησε με τον συντονιστή της συζήτησης ο κ. Κυριόπουλος, επισημαίνοντας ότι παρά το ότι βλέπουμε πως σημειώνεται πρόοδος στις μεταμοσχεύσεις, ωστόσο εξακολουθεί να αποτελεί σημαντικό πρόβλημα το γεγονός ότι τα ελληνικά ΚΕΝ βασίζονται σε εσφαλμένες εκτιμήσεις, καθώς δεν συνυπολογίζουν το μισθολογικό κόστος, το οποίο είναι υψηλό.
