Οι καινοτόμες τεχνολογίες μπορούν να διαδραματίσουν καίριο ρόλο στην αντιμετώπιση της νέας νοσολογικής οντότητας η οποία έχει ονομασθεί long- ή post-Covid σύνδρομο και έχει εμφανισθεί σε ένα μεγάλο ποσοστό ασθενών ως αποτέλεσμα της οξείας φάσης της πανδημίας, επηρεάζοντας πολλά συστήματα του οργανισμού με πολλαπλά και ποικίλα συμπτώματα.
Το επίκαιρο αυτό θέμα συζητήθηκε σε μια συνεδρία, την οποία διοργάνωσε το Ελληνικό Δίκτυο για την Ενεργό και Υγιή Γήρανση και για τα Χρόνια Νοσήματα και συντόνισε ο κ. Θεόδωρος Βοντετσιάνος, Πνευμονολόγος, Διευθυντής eHealth Unit στο Νοσοκομείο «Σωτηρία» και Συντονιστής του Ελληνικού Δικτύου για την Ενεργό και Υγιή Γήρανση και για τα Χρόνια Νοσήματα, και στην οποία συμμετείχαν διακεκριμένοι επιστήμονες από τη χώρα μας, την Ιταλία και τη Σουηδία.
Το Ελληνικό Δίκτυο για την Ενεργό και Υγιή Γήρανση και για τα Χρόνια Νοσήματα, ανέφερε προλογίζοντας τη συνεδρία ο κ. Βοντετσιάνος, είναι μια επιστημονική εταιρεία η οποία αποτελεί το ελληνικό τμήμα της μεγάλης ευρωπαϊκής πρωτοβουλίας για την ενεργό και υγιή γήρανση και για τα χρόνια νοσήματα. Βασικός στόχος της εν λόγω πρωτοβουλίας είναι να φέρνει σε επαφή όλους τους εμπλεκόμενους στις υπηρεσίες καινοτομίας για την υγιή γήρανση, ώστε μέσω συντονισμένων και καλά οργανωμένων διαδικασιών διαλόγου και συνεύρεσης να μπορούν να βρίσκουν τις καινοτόμες λύσεις για τις νέες υπηρεσίες που απαιτούνται, εξήγησε ο συντονιστής της συνεδρίας, δίνοντας τον λόγο στον πρώτο ομιλητή.
Αποκατάσταση στην Ιταλία
Ο κ. Guido Iaccarino, Professor of Cardiology, Federico II University of Naples, Naples, Italy, στην ομιλία του με τίτλο «Αποκατάσταση στο Πανεπιστήμιο Federico II, Νάπολη», παρουσίασε την εμπειρία από την Ιταλία, περιγράφοντας τις ανάγκες των ασθενών στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο της Νάπολης και τον τρόπο που αυτές αντιμετωπίζονται.
Η εμφάνιση του SARS-CoV-2, ξεκίνησε την ομιλία του ο κ. Iaccarino, οδήγησε σε μία παγκόσμια πανδημία και μία άνευ προηγουμένου κρίση δημόσιας υγείας. Σύμφωνα με την πρόσφατη βιβλιογραφία, μία από τις συνέπειες της νόσησης από τον κορωνοϊό είναι και η εμφάνιση ενός νέου συνδρόμου που ονομάσθηκε «long Covid», όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει ένα σύνολο ποικίλων συμπτωμάτων που εμφανίζονται και επιμένουν για διάστημα τουλάχιστον τεσσάρων εβδομάδων μετά τη διάγνωση λοίμωξης με Covid-19. Τα πλέον συνήθη συμπτώματα είναι αναπνευστικά και περιλαμβάνουν επίμονη δύσπνοια και βήχα, εξήγησε ο Καθηγητής, ωστόσο οι ασθενείς μπορεί να παρουσιάζουν επίσης συμπτώματα όπως συνεχιζόμενο επίμονο άλγος, αίσθημα κόπωσης και γνωστική δυσλειτουργία.
Περίπου 30% των ασθενών με διάγνωση Covid-19 αναφέρουν ότι βιώνουν συνεχιζόμενα προβλήματα που σχετίζονται με την υγεία τους, ανεξαρτήτως της βαρύτητας της αρχικής λοίμωξής τους, επισήμανε ο ομιλητής. Λαμβάνοντας υπόψη τα ποσοστά νόσησης σε όλο τον κόσμο, αυτό μεταφράζεται σε 5,4 έως 17,9 εκατομμύρια ασθενείς παγκοσμίως, ενώ μόνο στις ΗΠΑ οι ασθενείς που υποφέρουν από το σύνδρομο εκτιμάται ότι ανέρχονται σε 700.000.
Η διαχείριση του εν λόγω συνδρόμου, συνέχισε, προσομοιάζει με τη διαχείριση οποιασδήποτε χρόνιας πάθησης και πραγματοποιείται εκτός νοσοκομείου, στο περιβάλλον του ασθενή, βασιζόμενη κατά κύριο λόγο σε υπηρεσίες και παρεμβάσεις αποκατάστασης της λειτουργικότητάς του. Η προτεινόμενη αντιμετώπιση του συνδρόμου «long Covid» βασίζεται σε μια ολιστική προσέγγιση, περιλαμβάνοντας φαρμακολογικές και μη φαρμακολογικές προσεγγίσεις, καθώς και αυτο-φροντίδα του ασθενή, εξήγησε ο καθηγητής Iaccarino.
Το συνιστώμενο σχήμα για την καρδιαγγειακή αποκατάσταση του ασθενή μπορεί να ξεκινήσει στο νοσοκομείο με φυσιοθεραπεία κατά τη διάρκεια της οξείας φάσης της νόσου και να συνεχισθεί μετά την οξεία φάση κατά τη διάρκεια της κλινικής σταθεροποίησης του ασθενή έως τη λειτουργική του αποκατάσταση, εντός του νοσοκομείου, αλλά και μετά την έξοδό του από αυτό. Στη συνέχεια, σημείωσε ο εισηγητής, μετά την επιστροφή του ασθενή στην οικία του, ακολουθεί η φάση μακροχρόνιας υποστήριξής του, με στόχο την υιοθέτηση αλλαγών στον τρόπο ζωής και τη διατήρηση ενός επαρκούς επιπέδου σωματικής δραστηριότητας, με τη βοήθεια ενός εκπαιδευμένου επαγγελματία φυσικής αγωγής.
Πρόσφατα, ανέφερε ο κ. Iaccarino, στη Ιταλία ψηφίσθηκε ένας νόμος, ο Νόμος «Riforma dello Sport», ο οποίος εισάγει μία νέα επαγγελματική ειδικότητα, τον «Κινησιολόγο», που ασχολείται με τη διαχείριση και την αξιολόγηση ατομικών και ομαδικών κινητικών δραστηριοτήτων αντισταθμιστικής, εκπαιδευτικής, ψυχαγωγικής και αθλητικής φύσης. Βασικός στόχος του είναι η διατήρηση και αποκατάσταση της βέλτιστης φυσικής κατάστασης στον γενικό πληθυσμό, σε διάφορες ηλικιακές ομάδες, μέσω της προαγωγής ενός δραστήριου τρόπου ζωής.
Η προσέγγιση του νοσοκομείου μας για τους ασθενείς με σύνδρομο «long Covid», όπως και για ασθενείς με άλλα χρόνια νοσήματα, περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, ως μέθοδο αποκατάστασης τη συνταγογράφηση σωματικής δραστηριότητας, η οποία περιλαμβάνει συγκεκριμένες ασκήσεις κατόπιν αξιολόγησης των αναγκών κάθε ασθενή και ακολουθείται από τακτική εκτίμηση της λειτουργικής κατάστασης των ασθενών, συνέχισε ο Καθηγητής. Πρόκειται για μία προσέγγιση η οποία έχει τη δυνατότητα να εφαρμοσθεί σε ευρεία κλίμακα, αποτελώντας ουσιαστικά μία ιδιαίτερα χρήσιμη παρέμβαση δημόσιας υγείας, κατέληξε ολοκληρώνοντας την παρουσίασή του ο ομιλητής.
Θεραπευτικές επιλογές
Στη συνέχεια, τον λόγο έλαβε ο κ. Αργύρης Τζουβελέκης, Αναπληρωτής Καθηγητής στο Τμήμα Ιατρικής του Πανεπιστημίου Πατρών και Διευθυντής του Πνευμονολογικού Τμήματος της Παθολογικής Κλινικής στο Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Πατρών, ο οποίος παρουσίασε τις «Τρέχουσες θεραπευτικές επιλογές» για το «post-Covid» σύνδρομο, εστιάζοντας στις διάμεσες διάχυτες πνευμονοπάθειες και κυρίως στην πνευμονική ίνωση που μπορεί να αναπτυχθεί σε συνέχεια της νόσησης από Covid-19.
Σύμφωνα με τις κατευθυντήριες γραμμές που δημοσιεύθηκαν το προηγούμενο έτος στο BMJ, ξεκίνησε την ομιλία του ο κ. Τσουβελέκης, η long Covid-19 περιλαμβάνει 3 φάσεις: την οξεία λοίμωξη, που ορίζεται ως οτιδήποτε συμβαίνει τις πρώτες 1-4 εβδομάδες, την όψιμη, εμμένουσα συμπτωματική φάση, που ορίζεται ως οτιδήποτε συμβαίνει στο κλινικό, απεικονιστικό, αλλά και λειτουργικό κομμάτι του πνεύμονα από τις 4 έως τις 12 εβδομάδες και το post-Covid σύνδρομο, που είναι το κλινικό φάσμα συμπτωμάτων, σημείων, αλλά και η λειτουργική επιβάρυνση και η ακτινολογική εικόνα μετά τις 12 εβδομάδες από την πρωτολοίμωξη.
Η post-Covid πνευμονική ίνωση, που εμφανίζεται σε ποσοστό 5-10% των βαρέως πασχόντως ασθενών, αποτελεί ουσιαστικά το τσουνάμι που θα ακολουθήσει τον σεισμό της πανδημίας, ανέφερε χαρακτηριστικά ο ομιλητής, περιγράφοντας ακολούθως τις ακριβείς καταστροφικές επιδράσεις του Covid-19 στη μορφολογία και λειτουργία του πνεύμονα.
Όσον αφορά στην επιδημιολογία της νόσου, συνέχισε, αν και σύμφωνα με ένα δυσοίωνο σενάριο, με βάση τα δεδομένα από τις προηγούμενες πανδημίες του SARS και του MERS, εκτιμάται ότι περίπου 5% των νοσούντων –ποσοστό που αντιστοιχεί σε έναν τεράστιο αριθμό ασθενών- μπορεί να εμφανίσει κάποιου είδους διάμεση πνευμονοπάθεια, ωστόσο φαίνεται ότι μάλλον θα προσβάλει κυρίως τους ασθενείς που νόσησαν βαριά, νοσηλεύθηκαν για μεγάλο χρονικό διάστημα, χρειάσθηκαν μη επεμβατικό μηχανικό αερισμό ή υψηλά μείγματα οξυγόνου και εξήλθαν από τις ΜΕΘ. Στη χώρα μας, οι ασθενείς που έχουν αναρρώσει και έχουν εξέλθει από ΜΕΘ ανέρχονται σε τουλάχιστον 3500 άτομα, υπογράμμισε, ενώ παγκοσμίως ο αριθμός είναι τεράστιος και μεταφράζεται σε ένα πολύ μεγάλο κοινωνικοοικονομικό φορτίο.
Η θεραπεία βασίζεται σε μια διεπιστημονική προσέγγιση, καθώς ο κορωνοϊός προσβάλλει ουσιαστικά όλα τα συστήματα, επισήμανε ο κ. Τζουβελέκης. Τον πρωτεύοντα ρόλο έχει ασφαλώς ο πνευμονολόγος, καθώς ο ιός προσβάλλει κυρίως το αναπνευστικό, ωστόσο τα ποικίλα συμπτώματα που εμφανίζονται μετά την πρωτολοίμωξη καθιστούν αναγκαίες και τις ειδικότητες του καρδιολόγου, του νευρολόγου, του ρευματολόγου, του ψυχίατρου, του νεφρολόγου και του γαστρεντερολόγου.
Στην αντιμετώπιση των ασθενών αυτών, σημαντικό ρόλο κατέχουν τα κορτικοστεροειδή, όχι μόνο στην οξεία φάση της νόσου, αλλά και στην όψιμη φάση σε περίπου 10% των ασθενών που έχουν εμμένουσα κλινική συμπτωματολογία, ενώ υπό μελέτη βρίσκεται επίσης η χρήση αντι-ινωτικών παραγόντων σε μεγάλες πολυκεντρικές μελέτες.
Μελέτη έδειξε ότι σε ασθενείς με post-Covid σύνδρομο και εμμένουσα συμπτωματολογία από 6 έως 12 εβδομάδες μετά την πρωτολοίμωξη, η χορήγηση βραχείας διάρκειας κύκλων κορτικοστεροειδών παράλληλα με χημειοπροφύλαξη φαίνεται ότι οδηγεί σε κλινική και λειτουργική, αλλά και ακτινολογική βελτίωση.
Σύμφωνα με μία άλλη υπό εξέλιξη προοπτική μελέτη, που συγκρίνει τη χορήγηση υψηλών δόσεων κορτικοστεροειδών, που μειώνονται σταδιακά στις 6 εβδομάδες, με σταθερά χαμηλές δόσεις για 6 εβδομάδες, το σχήμα υψηλής δόσης και σταδιακής μείωσης φαίνεται να υπερισχύει του δεύτερου σχήματος θεραπείας.
Μια άλλη μελέτη από την Ιαπωνία με χρήση αντι-ινωτικών φαρμάκων έδειξε ότι ασθενείς οι οποίοι βρίσκονταν σε ΜΕΘ και λάμβαναν νιντεντανίμπη είχαν λιγότερες μέρες στον μηχανικό αερισμό, αν και δεν διαπιστώθηκε κάποια βελτίωση στην επιβίωση, ούτε αναμένεται οι διασωληνωμένοι ασθενείς να βελτιωθούν με τη χορήγηση αντι-ινωτικών.
Υπάρχει ωστόσο μία κατηγορία ασθενών, ασθενείς που 3 μήνες μετά την πρωτολοίμωξη εξακολουθούν να παρουσιάζουν δύσπνοια και βήχα, με φλεγμονώδη χαρακτηριστικά και χωρίς ιδιαίτερη επιβάρυνση στη σπειρομέτρηση, οι οποίοι μπορούν απλά να τεθούν υπό παρακολούθηση, καθώς φαίνεται ότι με την αποδρομή του κορωνοϊού, του αιτίου της διάμεσης πνευμονοπάθειας, οι πνεύμονές τους αναρρώνουν από μόνοι τους.
Αντίθετα, υπάρχει μία μειοψηφία ασθενών που αναπτύσσει ινωτικό πρότυπο μετά τους 6 μήνες από την πρωτολοίμωξη και οι οποίοι μπορούν ενδεχομένως να ωφεληθούν από τη χορήγηση κορτικοστεροειδών και εν συνεχεία αντι-ινωτικών παραγόντων, ενώ υπάρχουν και αρκετά άλλα φάρμακα που ενδεχομένως θα δοκιμασθούν στο μέλλον για την αντιμετώπιση της επαγόμενης από τον κορωνοϊό πνευμονικής ίνωσης, δήλωσε ο κ. Τζουβελέκης, αναφέροντας επιγραμματικά μερικές κατηγορίες εξ αυτών.
Αυτό που πρέπει να θυμόμαστε είναι πως θεραπεύουμε πάντα τον ασθενή και όχι τα ακτινολογικά ευρήματα, κατέληξε ο ομιλητής, και ασφαλώς δεν θα πρέπει να ξεχνάμε να στέλνουμε τους ασθενείς μας για αντιπνευμονιοκοκκικό και αντιγριπικό εμβολιασμό, καθώς είναι ανοσοκατεσταλμένοι λόγω της ανάπτυξης σοβαρής πνευμονικής βλάβης.
Αποκατάσταση στην Ελλάδα
Τη σκυτάλη των ομιλιών έλαβε ο κ. Νίκος Κουλούρης, Καθηγητής Πνευμονολογίας, Διευθυντής της Α΄ Πνευμονολογικής Κλινικής της Ιατρικής Σχολής του Ε.Κ.Π.Α., ο οποίος ξεκίνησε την εισήγησή του με τίτλο «Αποκατάσταση σε Πνευμονολογική Κλινική του Πανεπιστημίου Αθηνών», αναφέροντας πως, σύμφωνα με τα ευρήματα μίας μελέτης, ένα σημαντικό ποσοστό ασθενών εμφανίζουν εμμένοντα συμπτώματα για μεγάλο διάστημα μετά την ανάρρωσή τους από την Covid-19, με τη δύσπνοια να παραμένει σε περίπου 40% των ασθενών τρεις μήνες μετά τη διάγνωση. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις, πρόσθεσε, που οι ασθενείς δυσκολεύονται να επιστρέψουν στην εργασία και στην καθημερινότητά τους για μεγάλο διάστημα μετά τη νόσηση.
Μία άλλη μελέτη, συνέχισε ο Καθηγητής, σε ασθενείς που νόσησαν χωρίς να χρειασθούν νοσηλεία, έδειξε ότι έξι μήνες μετά την ανάρρωσή τους υπέφεραν από την παρουσία τουλάχιστον ενός συμπτώματος, με πιο συχνά τη δύσπνοια, την ανοσμία και την απώλεια γεύσης, αλλά και με συμπτώματα όπως κόπωση ή προβλήματα συγκέντρωσης και μνήμης. Όσο μεγαλύτερη, δε, ήταν η ηλικία των ασθενών τόσο πιο συχνά ήταν και τα συμπτώματα, συμπλήρωσε ο ομιλητής.
Για τον λόγο αυτό, διάφοροι διεθνείς οργανισμοί, όπως η Ευρωπαϊκή Πνευμονολογική Εταιρεία και η Αμερικανική Θωρακική Εταιρεία, σχημάτισαν μια Ειδική Ομάδα (Task Force) και δημιούργησαν οδηγίες σχετικά με τη διαχείριση των ασθενών μετά την έξοδό τους από το νοσοκομείο. Σύμφωνα με τις οδηγίες αυτές, η αποκατάσταση πρέπει να ξεκινάει εντός του νοσοκομείου (αποκατάσταση παρά τη κλίνη του ασθενή και παροχή οξυγόνου τόσο σε ηρεμία όσο και έπειτα από σωματική δραστηριότητα) και να συνεχίζεται μετά την έξοδό του από αυτό (σύσταση για μετρημένη φυσική δραστηριότητα και χαμηλής έως μεσαίας έντασης άσκηση). Στη συνέχεια, ο ασθενής πρέπει να επανεκτιμάται, με αξιολόγηση της λειτουργικότητάς του, της ποιότητας ζωής του, της αναπνευστικής του λειτουργίας, της εμφάνισης άγχους ή κατάθλιψης, της ικανότητάς του για άσκηση, αλλά και της ανάγκης για περαιτέρω αποκατάσταση. Εφόσον εξακολουθεί να υφίσταται ανάγκη αποκατάστασης στον ασθενή, ακολουθείται ένα πρόγραμμα πλήρους αποκατάστασης από διάφορες ειδικότητες, με αερόβιες ασκήσεις, ενδυνάμωση των μυών, διατροφική και ψυχολογική υποστήριξη.
Στο Νοσοκομείο «Σωτηρία», ανέφερε ο κ. Κουλούρης, ακολουθείται ένα πρόγραμμα μετά την έξοδο του ασθενή, στο πλαίσιο του οποίου για τους 2 πρώτους μήνες μετά την έξοδο ο ασθενής πηγαίνει στην κλινική Covid-19, όπου εκτιμώνται οι ασθενείς που έχουν συμπτώματα και επιλέγεται ποιοι χρειάζεται να παραπεμφθούν για πρόγραμμα πνευμονικής αποκατάστασης. Τα προγράμματα αποκατάστασης διεξάγονται από μία ομάδα ειδικών και ιατρών, όπως πνευμονολόγους, καρδιολόγους, φυσιολόγους και εργοφυσιολόγους, φυσικοθεραπευτές, ψυχολόγους και διαιτολόγους, και εκτιμώνται διάφορες παράμετροι, όπως η καρδιακή λειτουργία, η αναπνευστική λειτουργία, η ποιότητα ζωής, η νοητική κατάσταση, το άγχος και η κατάθλιψη, καθώς και η δυνατότητά του για άσκηση. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει 2 φάσεις: μία αρχική φάση 4 εβδομάδων που περιλαμβάνει αερόβια άσκηση σε ποδήλατο στο 70% του μέγιστου, καθώς και ασκήσεις αντίστασης, και μία δεύτερη φάση 8 εβδομάδων όπου γίνεται τηλε-αποκατάσταση, με τον ασθενή να παρακολουθεί και να κάνει τις συνιστώμενες ασκήσεις στην οικία του. Τα προκαταρκτικά αποτελέσματα δείχνουν ότι το πρόγραμμα αυτό οδηγεί σε αύξηση της αντοχής στην άσκηση, μείωση του αισθήματος κόπωσης και βελτίωση της ποιότητας ζωής και της νοητικής υγείας των ασθενών.
Η τηλε-αποκατάσταση μετά την έξοδο των ασθενών από το νοσοκομείο έχει αναγνωρισθεί ως ένα πολύτιμο εργαλείο και στη Βρετανία και την Ιταλία, υπογράμμισε ο εισηγητής, παραθέτοντας συνοπτικά τις αντίστοιχες συστάσεις που έχουν δημοσιευθεί από ομάδες ειδικών στις δύο χώρες.
Βλέπουμε επομένως, ολοκλήρωσε την τοποθέτησή του ο κ. Κουλούρης, ότι η τεχνολογία συμβάλλει όχι μόνο στην υλοποίηση της αποκατάστασης, αλλά και στη διατήρηση του οφέλους του προγράμματος αποκατάστασης, μέσω της δυνατότητας απομακρυσμένης παρακολούθησης των ασθενών χωρίς να απαιτείται φυσική παρουσία τους στο νοσοκομείο.
ICT Enabled Care
Η επόμενη ομιλία με θέμα «Ρόλος και σημασία της υποστηριζόμενης από τις τεχνολογίες πληροφορικής φροντίδας (ICT enabled Care)» δόθηκε από τον κ. Παναγιώτη Τσανάκα, Καθηγητή Πληροφορικής του Ε.Μ.Π., ο οποίος αναφέρθηκε στις ανάγκες της εποχής και τις ευκαιρίες που προσφέρουν οι νέες τεχνολογίες για τη βέλτιστη υποστήριξη του έργου των επαγγελματιών υγείας. Οι τεχνολογίες ηλεκτρονικής υγείας μάς δίνουν τη δυνατότητα να απλοποιήσουμε πολλές λειτουργίες, ξεκίνησε την παρουσίασή του ο κ. Τσανάκας, να επιταχύνουμε κάποιες και να μειώσουμε το κόστος κάποιων άλλων, χωρίς ωστόσο να θυσιάζουμε σε καμία περίπτωση τις απαιτήσεις ποιότητας των υπηρεσιών υγείας.
Παραθέτοντας, στη συνέχεια, κάποια στοιχεία για την οικονομική δραστηριότητα στον χώρο της ηλεκτρονικής υγείας, ο ομιλητής επισήμανε πως ο ρυθμός ανάπτυξης είναι ραγδαίος, αναφέροντας ενδεικτικά τον κλάδο της φορητής υγείας (mobile health), ο οποίος το 2020 κατέγραψε ρυθμό ανάπτυξης 30% και αναμένεται ότι θα συνεχίσει να επεκτείνεται με τον ίδιο ρυθμό κάθε χρόνο.
Τα πεδία εφαρμογών της ηλεκτρονικής υγείας, συνέχισε ο κ. Τσανάκας, είναι η δημόσια υγεία, η οποία με τη χρήση εργαλείων ηλεκτρονικής υγείας μπορεί να γίνει πιο αποτελεσματική, η εκπαίδευση των επαγγελματιών υγείας, καθώς οι ανάγκες για συνεχιζόμενη εκπαίδευση και κατάρτιση αυξάνονται με την πάροδο του χρόνου και την αύξηση της γνώσης, η διαχείριση των παρόχων υπηρεσιών υγείας, η εθνική ασφάλεια, η αποτίμηση των ερευνητικών αποτελεσμάτων, τη διαδικασία της οποίας μπορεί η ηλεκτρονική υγεία να απλοποιήσει και να επιταχύνει, αλλά και ο διαμοιρασμός των δεδομένων υγείας, ο οποίος φυσικά διευκολύνεται σε πολύ μεγάλο βαθμό από τις εφαρμογές ηλεκτρονικής υγείας.
Κινητήριοι μηχανισμοί της ανάπτυξης της ηλεκτρονικής υγείας, επισήμανε ακολούθως, υπήρξαν φυσικά η μεγάλη διασπορά του κορωνοϊού, αλλά και της long Covid, η οποία δημιουργεί αυξημένη πίεση στα συστήματα υγείας, η σημαντική έλλειψη επαγγελματιών υγείας, που δημιουργεί πίεση για τη βέλτιστη αξιοποίηση του χρόνου των διαθέσιμων επαγγελματιών υγείας, η γήρανση του πληθυσμού και η αύξηση των ποσοστών ατόμων με χρόνιες παθήσεις, η μεγάλη αύξηση του κόστους των υπηρεσιών υγείας που παρατηρείται σε όλο τον κόσμο, οι συνεχείς καινοτομίες που αναπτύσσονται στον χώρο των τεχνολογιών και της πληροφορικής, η ύπαρξη πολλών γεωγραφικών περιοχών που δεν εξυπηρετούνται επαρκώς από πλευράς υπηρεσιών υγείας, το διαρκώς επιδεινούμενο φαινόμενο των αναβαλλόμενων θεραπειών, το οποίο έχει σημαντικά δυσμενείς επιπτώσεις στην υγεία των ασθενών και χρήζει επιτακτικής αντιμετώπισης, και τέλος, η ανάγκη για προγράμματα δια βίου κλινικής εκπαίδευσης.
Ο Καθηγητής παρουσίασε στη συνέχεια το οικοσύστημα της ηλεκτρονικής υγείας, περιγράφοντας τους 4 βασικούς της άξονες, τη φροντίδα, την παρακολούθηση, την εποπτεία και την κοινωνική ένταξη – κοινωνικοποίηση των ασθενών, καθώς και το πλέγμα σχέσεων και τις υπηρεσιών που αναπτύσσονται για την κάλυψη των αναγκών σε αυτούς τους άξονες.
Τα πλεονεκτήματα που βασίμως αναμένουμε, τόνισε, είναι πολλά: βελτιωμένη αποτελεσματικότητα των υπηρεσιών υγείας, βελτιωμένη πρόσβαση, μείωση του κόστους και των καθυστερήσεων, βελτιωμένα επίπεδα ικανοποίησης των ασθενών από τις παρεχόμενες υπηρεσίες υγείας, καθώς και μείωση των εισαγωγών στα νοσοκομεία και του χρόνου παραμονής σε αυτά λόγω της καλύτερης παρακολούθησης της υγείας του πληθυσμού.
Παραθέτοντας συνοπτικά τις σημαντικότερες τεχνολογικές βελτιώσεις και καινοτομίες που καθιστούν δυνατή την αποτελεσματική λειτουργία του οικοσυστήματος ηλεκτρονικής υγείας, ο κ. Τσανάκας αναφέρθηκε στους ταχύτερους επεξεργαστές και τις αυξημένης χωρητικότητας μνήμες, τις πολύ υψηλότερης ευκρίνειας κάμερες και monitors, τις νέες υψηλών δυνατοτήτων φορητές συσκευές, την Τεχνητή Νοημοσύνη και το Διαδίκτυο των Πραγμάτων, τους αισθητήρες νέας γενιάς και τα προηγμένα συστήματα πλοήγησης. Επιπλέον, συμπλήρωσε, η εφαρμογή και λειτουργία υπηρεσιών ηλεκτρονικής υγείας διευκολύνεται σε μεγάλο βαθμό από τη συνεχή μείωση του κόστους των τηλεπικοινωνιακών υπηρεσιών σε συνδυασμό με την αύξηση των δυνατοτήτων των δικτύων.
Παράγοντες της επιτυχίας, ολοκλήρωσε την ομιλία του ο Καθηγητής του Ε.Μ.Π., είναι φυσικά η σωστή ηγεσία, η σωστή διαχείριση της αλλαγής, η έμφαση στην εκπαίδευση και τη συνεχιζόμενη κατάρτιση των επαγγελματιών υγείας, η συμμετοχή της ΠΦΥ και η παροχή επαρκούς τεχνικής υποστήριξης, αλλά και επαρκούς και διαφανούς χρηματοδότησης του όλου εγχειρήματος.
Τεχνητή Νοημοσύνη
Ο κ. Patrik Eklund, Professor in Computer Science (Swedish Government nomination, 1995) Umeå University, Department of Computing Science, Umeå, Sweden, στην εισήγησή του με τίτλο «Ρόλος και σημασία της τεχνητής νοημοσύνης (AI)», αναφέρθηκε αρχικά στην ιστορία της τεχνητής νοημοσύνης και στα βήματα ανάπτυξής της στην πορεία του χρόνου, από τη δεκαετία του 1930 έως σήμερα.
Η τεχνητή νοημοσύνη θεμελιώθηκε σε μεγάλο βαθμό και έγινε γνωστή για πρώτη φορά τη δεκαετία του ’60, επισήμανε ο ομιλητής, με την ανάπτυξη των «έξυπνων» μηχανών, η χρήση των οποίων είχε σημαντική επίδραση στη βιομηχανία και την κοινωνία, ενώ το δεύτερο ορόσημο στην ιστορία της, συνέχισε, ήρθε τη δεκαετία του ’80, όταν αναπτύχθηκαν εξειδικευμένα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης, όπως το ευρέως γνωστό πρόγραμμα MYCIN για τη διάγνωση και αντιμετώπιση των λοιμωδών νοσημάτων. Η σημασία του προγράμματος αυτού ήταν ιδιαίτερα σημαντική, πρόσθεσε, λόγω της δυνατότητας του MYCIN όχι μόνο να διαγιγνώσκει τη λοίμωξη, αλλά και να εντοπίζει το αίτιό της, κάτι που λείπει από την τεχνητή νοημοσύνη σήμερα, από την οποία απουσιάζουν οι έννοιες της λογικής και της αναζήτησης των αιτιών πίσω από τα πράγματα. Αξίζει να σημειωθεί, πρόσθεσε ο κ. Eklund, ότι η όλη συζήτηση που γίνεται σήμερα περί «ηθικής» της τεχνητής νοημοσύνης πηγάζει από αυτήν ακριβώς την απουσία, την έλλειψη της λογικής, της αιτιολόγησης.
Το τρίτο ορόσημο, συνέχισε ο Καθηγητής, ήρθε το 2000 με την έλευση του Google, του Facebook και των «έξυπνων» κινητών τηλεφώνων, που συνέβαλαν στη διάδοση της τεχνητής νοημοσύνης, η οποία πλέον βρισκόταν παντού, ενώ ως 4ο ορόσημο θεωρείται το 2020, με τη δήλωση των ισχυρών του πλανήτη πως «η τεχνητή νοημοσύνη αποτελεί το μέλλον μας».
Διατυπώνοντας, στη συνέχεια, την πεποίθησή του πως το 5ο ορόσημο θα επέλθει το 2040, με την αναγέννηση και την επιστροφή της συμβολικής λογικής στην τεχνητή νοημοσύνη, ο Καθηγητής δήλωσε πως αυτό θα σηματοδοτήσει και τη μετάβαση από το «πόσο» στο «πώς» και από το συνολικό στο εξατομικευμένο.
Όταν αναφερόμαστε στην τεχνητή νοημοσύνη δεν μιλάμε απλά για δεδομένα, υπογράμμισε ο ομιλητής, αλλά για δομή δεδομένων, ταξινόμηση δεδομένων, εξαιρετικά χρήσιμη στον τομέα της υγείας και φυσικά με δυνητική εφαρμογή και στη long Covid. Στόχος μας και κύριο ζητούμενο πρέπει να είναι η αποκατάσταση της λειτουργικότητας του ασθενή και όχι μόνο η θεραπεία της νόσου, η θεραπεία του ανθρώπου και όχι μόνο του ασθενή, εξήγησε, και η τεχνητή νοημοσύνη, με τη δομημένη ταξινόμηση των δεδομένων που προσφέρει και τις λεπτομερείς και ακριβείς κατευθυντήριες γραμμές στις οποίες οδηγεί, μπορεί να έχει καίρια συμβολή στην επίτευξή του.
Οι συνέπειες της long Covid είναι σοβαρές και αφορούν στη λειτουργικότητα του ασθενή, κατέληξε ο κ. Eklund, και η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να αποτελέσει ένα πολύτιμο εργαλείο για την αντιμετώπισή τους. Και φυσικά το ζήτημα δεν αφορά μόνο στη long Covid, συμπλήρωσε ο Καθηγητής, καθώς πολλές ιογενείς λοιμώξεις έχουν μακροχρόνιες συνέπειες.
Η εμπειρία του ασθενή
Τις ομιλίες ολοκλήρωσε ο κ. Κωνσταντίνος Γαλάνης, Chairman & CEO, Galanis Sports Data, ο οποίος παρουσίασε την «Οπτική του ασθενή», καθώς 9 μήνες πριν νόσησε από Covid, εισήχθη στο Νοσοκομείο «Σωτηρία», έμεινε διασωληνωμένος για περίπου 2 μήνες και νοσηλεύθηκε στη συνέχεια άλλους 2 μήνες στη ΜΑΦ. Το πρώτο που χρειάζεται ο ασθενής που νοσηλεύεται είναι ψυχολογική υποστήριξη, υπογράμμισε ο κ. Γαλάνης, να ακούς ότι έχεις βελτίωση, ώστε να αισθανθείς ότι αξίζει τον κόπο να αγωνιστείς.
Μετά την έξοδό του από το νοσοκομείο, ο ομιλητής περιέγραψε πως χρειάσθηκε να φιλοξενηθεί για άλλους 2 μήνες σε κέντρο αποκατάστασης ώστε να μπορέσει να περπατήσει ξανά. Μετά την έξοδό του από το κέντρο αποκατάστασης (6 μήνες μετά την αρχική νόσηση) εξακολουθούσε να αισθάνεται δύσπνοια και κόπωση και πόνους στα άνω και κάτω άκρα, αναφέροντας πως σήμερα, 9 μήνες από την εισαγωγή του στη ΜΕΘ, έχει πλέον αποκατασταθεί ένα πολύ μεγάλο μέρος των λειτουργιών του -αν και όχι όλες- εξακολουθεί ωστόσο να παρουσιάζει κάποια προβλήματα, όπως για παράδειγμα κνησμό, αλλά και κινητικά.
Είναι πολύ σημαντικό για τους ασθενείς, τόνισε, να γνωρίζουν πότε περίπου θα απαλλαγούν πλήρως από τα «κατάλοιπα» της νόσου, πληροφορία που δυστυχώς επί του παρόντος οι ειδικοί δεν είναι σε θέση να τους προσφέρουν.
Αναφέροντας πως ο ίδιος αντιμετώπισε την όσο το δυνατόν ταχύτερη επανένταξή του ως ένα προσωπικό στοίχημα καταβάλλοντας συνεχή προσπάθεια, ο κ. Γαλάνης δήλωσε πως ακόμη δεν έχει καταφέρει να επανέλθει σε ποσοστό 100% της λειτουργικότητάς του, αλλά σε ποσοστό περίπου 80-85%.
Κύριος προβληματισμός του ασθενή με long Covid είναι πότε θα αποκατασταθεί πλήρως η υγεία και η λειτουργικότητά του, υπογράμμισε, επισημαίνοντας πως ο ίδιος συνεχίζει τις κατ’ οίκον φυσιοθεραπείες χωρίς να γνωρίζει για πόσο καιρό ακόμη θα τις χρειάζεται.
H εφαρμογή ενός ηλεκτρονικού συστήματος παρακολούθησης όλων των ασθενών αποτελεί επιτακτική ανάγκη, σημείωσε, καθώς οι νοσήσαντες από Covid πολλαπλασιάζονται μέρα με την ημέρα και μαζί με αυτούς αυξάνονται και οι πάσχοντες από long Covid. Επίσης σημαντικό, ολοκλήρωσε την τοποθέτησή του ο κ. Γαλάνης, είναι να μπορούν οι ειδικοί να αποτυπώσουν με ακρίβεια την κατάσταση κάθε ασθενή και να τον ενημερώσουν ποιες πρέπει να είναι οι προσδοκίες του για το μέλλον.